İstanbul’da Aile Sağlığı Merkezlerinde Koruyucu Adolesan Sağlığı Yaklaşımında Kaçırılmış Fırsatlar
Giriş ve Amaç: Bu çalışmanın amacı, birinci basamakta adolesan döneme özgü koruyucu hekimlik uygulamaları ile ilgili kaçırılmış fırsatların araştırılmasıdır.
Yöntem: Bu topluma dayalı, kesitsel tipte bir araştırmadır. İstanbul’un Pendik ilçesinde bulunan Aile Sağlığı Birimlerini temsil eden 112 hekime herhangi bir nedenle başvuran 10-19 yaş arasındaki adolesanlarla 2013 yılında gerçekleştirilmiştir. Araştırmacılar tarafından oluşturulan bir anket formu, hekim görüşmesi bitmiş olan, anlama, ifade problemi olmayan ilk beş adolesana yüz yüze görüşme yöntemi ile uygulanmıştır. Adolesanlar, sosyodemografik özelliklerinin yanı sıra, son bir yıllık döneme ilişkin, önlenebilir risk faktörleri açısından hekimler tarafından değerlendirilip değerlendirilmedikleri sorgulanmıştır. Önlenebilir risk faktörleri, Dünya Sağlık Örgütü ve Sağlık Bakanlığı’nın önerileri doğrultusunda belirlenmiştir. Bu risk faktörleri hakkında sorgulanmamış olmak “kaçırılmış fırsat” olarak değerlendirilmiştir.
Bulgular: Çalışmaya yaş ortalaması 14±2,74 olan 336 adolesan dahil edilmiştir (%47 kız, %53 erkek). Döneme özgü riskli alanların değerlendirilme durumları şöyledir: intihar düşüncesi (%0,0), alkollü araç kullanımı (%1,2), nargile kullanımı (%1,8), uyuşturucu kullanımı (%2,1), alkol kullanımı (%2,4), kask kullanımı (%2,4), kilo vermeye çalışma (%2,4), emniyet kemeri kullanımı (%4,2), kavgaya karışma (%4,8), kaza geçirme (%14,6), sigara içme (%17,6), egzersiz yapma (%18,8), kilo memnuniyeti (%20,8), kan basıncı ölçümü (%27,4), kilo değişimi sorgulama (%29,5), boy- ağırlık ölçümü (%57,4), kendini nasıl hissettiği (%61,3). Sadece 15 yaş üzerindekiler için sorgulanan flört durumu ve cinsel deneyim ile gebelik ve cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunma ile ilgili bilgi ihtiyacının değerlendirilme sıklığı sırasıyla %6,2, %0, %2,1 ve %1,4’dir. Kavgaya karışma ve alkol kullanımı ile egzersiz yapma erkeklerde; kilo değişimi ile kan basıncı ve boy-ağırlık değerlendirilmesinin kızlarda daha fazla yapıldığı beyan edilmiştir (p<0,05). On beş yaş ve üstü grupta, daha düşük yaş grubuna göre daha fazla riskli alanın değerlendirildiği saptanmıştır (3±2,27; 2±1,94; p<0,05). Sigara ve nargile içme, emniyet kemeri kullanma, kilo vermeye çalışma, uyuşturucu ve alkol kullanma durumu çalışanlarda daha fazla değerlendirilirken, kendini nasıl hissettiği ve boy/kilo ölçümü çalışmayan adolesanlarda daha fazla değerlendirilmiştir (p<0,05).
Tartışma ve Sonuç: Çalışmamız, Pendik’te bulunan Aile Sağlığı Birimlerinde adolesan döneme özgü önlenebilir riskler ile ilgili fırsatların kaçırıldığını düşündürmektedir. Kaçırılan fırsatlar yaş, cinsiyet ve çalışma durumuna göre değişmektedir. Bu fırsatların neden kaçırıldığı konusunda araştırmalar yapmak gerekmektedir.
Referanslar
- Shanklin S, Brener ND, Kann L, Griffin-Blake S, Ussery-Hall A, Easton A, et al. Youth risk behavior surveillance-selected Steps communities, United States, 2007. MMWR Surveill Summ 2008;57:1.
- Eaton DK, Kann L, Kinchen S, Shanklin S, Flint KH, Hawkins J, et al. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Youth risk behavior surveillance-United States, 2011. MMWR Surveill Summ. 2012 Jun 8;61(4):1-162.
- Ercan O, Alikaşifoğlu M, Erginöz E, Albayrak DK, Halil İbrahim B, Aktuğlu Ç, ve ark. İstanbul Lise Gençlerinde Riskli Davranışların Sıklığı ve Cinsiyete Göre Dağılımı: Cerrahpaşa Gençlik Sağlığı Araştırması 2000. Türk Pediatri Arşivi 2001;36:199-211.
- Kara B, Hatun Ş, Aydoğan M, Babaoğlu K, Gökalp AS. Kocaeli ilindeki lise öğrencilerinde sağlık açısından riskli davranışların değerlendirilmesi. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2003;46:30-37.
- Nordin JD, Solberg LI, Parker ED. Adolescent Primary Care Visit Patterns Ann Fam Med 2010;8:511-516.
- Guide to Clinical Preventive Services, 2010-2011. Recommendations of the U.S. Preventive Services Task Force http://www.ahrq.gov/clinic/ pocketgd.htm
- Adolescents: health risks and solutions. Fact sheet N°345. Updated May 2014 http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs345/en/ adresinden 06.03.2015 tarihinde erişilmiştir.
- Center for Disease Control and Prevention: Web-based Injury Statistics Query and Reporting System (WISQARS). http://www.cdc.gov/injury/ wisqars/ Adresinden 20.01.2013 tarihinde erişilmiştir.
- Patton GC, Coffey C, Sawyer SM, Viner RM, Haller DM, Bose K, et al. Global patterns of mortality in young people: systematic analysis of population health data. Lancet 2009;374(9693):881-92. doi: 10.1016/ S0140-6736(09)60741-8.
- Jackson CA, Henderson M, Frank JW, Haw SJ. An overview of prevention of multiple risk behaviour in adolescence and young adulthood. Journal of Public Health. 34(S1);i31-i40. doi:10.1093/pubmed/fdr113.
- Karaman D, Durukan İ. Suicide in children and adolescents. Current Approaches in Psychiatry 2013;5(1):30-47.
- Lim SS, Vos T, Flaxman AD, Danaei G, Shibuya K, Adair-Rohani H, et al. A comparative risk assessment of burden of disease and injury attributable to 67 risk factors and risk factor clusters in 21 regions, 1990- 2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010. Lancet. 2012 Dec 15;380(9859):2224-60. doi: 10.1016/S0140- 6736(12)61766-8.
- Alikaşifoğlu M, Adolesana Verilmesi Gereken Koruyucu Sağlık Hizmetleri. İ.Ü Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri, Adolesan Sağlığı Sempozyum Dizisi. Yayın No: 43. Mart 2005;29-38.
- www.tuik.gov.tr. Erişim Tarihi:20.01.2013
- Mellin LM, Slinkard LA, Irwin CE Jr. Adolescent obesity intervention: validation of the SHAPEDOWN program. J Am Diet Assoc. 1987 Mar;87(3):333-8.
- Kostenuik M, Ratnapalan M. Approach to adolescent suicide prevention. Can Fam Physician 2010;56(8):755-60.
- Murphey DA, Lamonda KH, Carney JK, Duncan P. Relationships of a brief measure of youth assets to health-promoting and risk behaviors. J Adolesc Health. 2004;34(3):184-191.
- Ma J, Wang Y, Stafford RS. U.S. Adolescents receive suboptimal preventive counseling during ambulatory care. J Adolesc Health 2005;36(5):441.
- Gençlik Danışmanlık ve Sağlık Hizmet Merkezleri CSÜS Eğitimi Modülü Katılımcı Rehberi, T.C. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, Ankara, 2007.
- Aile Hekimliği Uygulama Yönetmeliği, 2015. http://ailehekimligi.gov. tr/genel-mevzuat/ yoenet melikler/4058-aile-hekimlii-uygulama-yoenetmelii.html Adresinden 06.03.2014 tarihinde erişilmiştir.
- Ham P, Allen C. Adolescent Health Screening and Counseling, Am Fam Physician. 2012;86(12):1109-16.
- Duncan P, Frankowski B, Carey P, Kallock E, Delaney T, Dixon R, et al. Improvement in adolescent screening and counseling rates for risk behaviors and developmental tasks. Pediatrics. 2012 Nov;130(5):1345- 51. doi: 10.1542/peds.2011-2356.
- Hingson RW, Heeren T, Edwards EM, Saitz R. Young adults at risk for excess alcohol consumption are often not asked or counseled about drinking alcohol. J Gen Intern Med. 2012;27(2):179-84. doi: 10.1007/ s11606-011-1851-1.
- Lee GM, Lorick SA, Pfoh E, Kleinman K, Fishbein D. Adolescent Immunizations: Missed Opportunities for Prevention. Pediatrics. 2008;122(4):711-7. doi: 10.1542/peds.2007-2857.
- Topuzoğlu A, Önsüz MF. İstanbul’da İki Sağlık Ocağında Aşılamada Kaçırılmış Fırsatların Değerlendirilmesi. TAF Prev Med Bull. 2007;6(6):401-408.
- Önde M, Ergin F, Atasoylu G, Çıbık A. Aydin’da 15-49 Yaş Arasi Kadınlarda Tetanoz Bağışıklamasında Kaçırılmış Fırsatlar, ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi 2007;8(1):12-18.
- Mangione-Smith, R., DeCristofaro, A.H, Setodji, CM, Keesey J, Klein DJ, Adams JL, et al. The quality of ambulatory care delivered to children in the United States. New England Journal of Medicine 2007;57:1515-1523.
- Bethell C, Klein J, Peck C. Assessing health system provision of adolescent preventive services: The Young Adult Health Care Survey. Medical Care 2001;39:478-490.
- 29. Asirdizer M, Yavuz MS, Aydin SD, Dizdar MG. Suicides in Turkey between 1996 and 2005: general perspective. Am J Forensic Med Pathol. 2010;31(2):138-45. doi: 10.1097/PAF.0b013e3181cfc658.
- Guler N, Güle G, Ulusoy H, Bekar M. Lise öğrencileri arasında sigara, alkol kullanımı ve intihar düşüncesi sıklığı. Cumhuriyet Medical Journal 2009;31(4):340-345.
- Younes N, Chee CC, Turbelin C, Hanslik T, Passerieux C, Melchior M. Particular difficulties faced by GPs with young adults who will attempt suicide: a cross-sectional study. BMC Fam Pract. 2013 May 24;14:68. doi: 10.1186/1471-2296-14-68.
- Frankenfield DL, Keyl PM, Gielen A, Wissow LS, Werthamer L, Baker SP. Adolescent patients–healthy or hurting? Missed opportunities to screen for suicide risk in the primary care setting. Arch Pediatr Adolesc Med. 2000;154(2):162-8.
- Fairbrother G, Scheinmann R, Osthimer B, Dutton MJ, Newell KA, Fuld J,et al. Factors that influence adolescent reports of counseling by physicians on risky behavior. J Adolesc Health. 2005 37(6):467-76.
- Cole-King A, Parker V, Williams H, Platt S. Suicide prevention: are we doing enough? Advances in Psychiatric Treatment 2013;19(4):284-291. doi:10.1192/apt.bp.110.008789
- Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması Ana Rapor 2013. Hacettepe Nüfus Etütleri Enstitüsü. Yayın No: NEE-HÜ.14.01. http://www.hips.hacettepe.edu.tr/TNSA_2013_ana_rapor.pdf. Adresinden 02/02/2015 tarihinde erişilmiştir.
- http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=13490. Erişim: 14.12.2014.
- Whitlock EP, Williams SB, Gold R, Smith PR, Shipman SA. Screening and interventions for childhood overweight: a summary of evidence for the US Preventive Services Task Force. Pediatrics. 2005 Jul;116(1):e125-44.
- Sorof J, Daniels S. Obesity hypertension in children: a problem of epidemic proportions. Hypertension. 2002;40:441-7.
- Lake AA, Mathers JC, Rugg-Gunn AJ, Adamson AJ. Longutudinal changes in food habits between adolesence (11-12 years) and adulthood (32-33 years): the ASH30 study. J Publ Health; 28:10-6.
- Celermajer DS, Ayer JGJ. Childhood risk factors for adult cardiovascular disease and primary prevention in childhood. Heart 2006;92:1701-6.
- Sun, SS, Grave, GD, Siervogel, RM, et al. Systolic blood pressure in childhood predicts hypertension and metabolic syndrome later in life. Pediatrics 2007; 119:237.
- Türkiye Halk Sağlığı Kurumu. Bebek ve Çocuk İzlemleri Programı. http://cocukergen.thsk.saglik.gov.tr/ daire-faaliyetleri/bebek-ve-cocuk-olumleri-onlenmesi/791-bebek-ve-%C3%A7ocuk-izlemleri-program%C4%B1.html. Adresinden 02/02/2015 tarihinde erişilmiştir.
- Cinsel Eğitim Tedavi ve Araştırma Derneği (CETAD). Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Alanında Ulusal ve Yerel Medya Yoluyla Savunuculuk Projesi 2006, Bilgilendirme Dosyası 7: Gençlik ve Cinsellik. Ed: Selma Karabey, Nurcan Müftüoğlu. http://Www.Cetad.Org.Tr/Cetaddata/ Book/32/269201116835-Bilgilendirme_Dosyasi_7.Pdf. Erişim tarihi: 04.08.2014.
- Ögel K, Eke Ceyda Y, Erdoğan N, Taner S, Erol B. İstanbul’da gençler arasında cinsellik araştırması raporu. Yeniden yayın no:16. İstanbul, 2005. http://www.ogelk.net/Dosyadepo/cinsellikrapor.pdf
- Ozer EM, Adams SH, Lustig JL, Gee S, Garber AK, Gardner LR, et al. Increasing the screening and counseling of adolescents for risky health behaviors: a primary care intervention. Pediatrics. 2005;115(4):960-8. Doi: 10.1542/peds.2004-0520.