Giriş

Yaşam kalitesinin artması ve sağlık bilimlerinin ilerleme kaydetmesinden dolayı beklenen yaşam süresi artmakta; dolayısıyla yaşlı nüfusu da artmaktadır. Bu artış bir bilim dalının gereksinimine neden olmuştur ve adı da anlamıyla bütünleşmiş olan geriyatri bilim dalının önemi artmıştır. 65 yaş ve üstü popülasyon geriatrik yaş grubu olarak tanımlanmakta ve bu gruptaki nüfusun hızlı artışı sağlık hizmetlerine özellikle de birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuru sayılarının da artmasına neden olmaktadır.^(1-3)

Geriatrik popülasyonun kapsamlı değerlendirilmesi, koruma ve yaşam kalitesinin arttırılması için önem arz etmektedir. Aile hekimliği temelinde yer alan biyopsikososyal yaklaşım, özellikle de bu popülasyon için daha çok önem arz etmektedir. Koruyucu hekimlik uygulamaları birçok uygulamayı içermekte olup, amaç sadece kişinin kendisinin değil çevresindekilerin de yaşam kalitesinin arttırılması ve korunmasıdır. Birinci basamak sağlık hizmetlerinin durumu hakkında fikir edinebilmek için özellikle de geriatrik popülasyonun bu basamak sağlık kuruluşlarına başvuru sayı ve nedenlerine bakmak yeterli olabilmektedir.⁽¹⁾ Çalışmamızın amacı; geriatrik yaş grubunun önemi ve önceliği göz önünde bulundurularak, birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuru nedenleri ve sayılarının yıllara göre incelenmesidir.

Yöntem

Çalışma, ilgili birimce kullanılan bilgi yönetim sistemi ile, 01.01.2015–31.12.2019 tarihleri arasında tek merkez aile hekimliği poliklinik eletronik veri kayıtlarına retrospektif olarak ulaşılarak yapılmıştır. Çalışmada arşiv tarama yöntemi kullanılmış olup, çalışmaya dahil edilen hastalardan iletişim bilgilerine ulaşılabilenlerden ve ilgili birime halen kayıtlı olanlardan gerekli onam alınmıştır. Polikliniğe başvurduğunda 65 yaş ve üstünde olan kişiler çalışmaya dahil edildi. Çalışmada geriatrik yaş grubu için; yaş, polikliniğe başvuru sayıları ve nedenleri, kronik hastalık varlığı ve kronik ilaç kullanım durumu ile is tenmiş tetkik sayıları değerlendirilmiş olup, Ankara Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’ndan onay alınmıştır (KAEK-Karar No.2020/95). Kategorik verilerin karşılaştırılmasında ki-kare testi kullanıldı. Yaşların karşılaştırılmasında ise t testi kullanıldı. Analiz sonuçları kategorik veriler için frekans (yüzde) nicel veriler için ortalama ve standart sapma olarak sunuldu. Önem düzeyi p<0,05 olarak alındı. Veriler IBM SPSS V16.0 ile analiz edilmiştir.

Bulgular

Çalışmaya, 2015-2020 yılları arasında polikliniğe başvurmuş toplam 51.957 kişi arasından, 65 yaş ve üstü kişiler dahil edilmiş olup, sayısı 16.208 (%31,2)‘dir. Bu yıllar için toplam istenmiş olan tetkik sayısı 37.080 olup, bunlardan 65 yaş ve üstü için istenmiş olanlar 10.277 (%27,7) idi. Toplam ve geriatrik yaş grubu için poliklinik başvuru sayılarının yıllara göre dağılımı ve istenmiş laboratuvar tetkik sayılarının yıllara göre dağılımı Grafik 1’de gösterilmiştir. Yıllara göre poliklinik başvuru sayı ve laboratuvar tetkik sayıları arasında istatistiksel bir ilişki saptanmamış olup (p>0,05), yılların artması ile tüm başvuru sayılarında pozitif korelasyon saptanmıştır. Başvuru nedenlerinin yıllara göre birbirleriyle karşılaştırılmasında istatistiksel olarak bir ilişki saptanmamıştır (p>0,05).

Geriatrik yaş grubu için aile hekimliği polikliniğine başvuru nedenlerine baktığımızda reçete yazdırmak için 10.277 (%35,2), muayene için 7353 (%25,2), tetkik istenmesi için 9405 (%32,3) ve rapor için 2132 (%7,3) başvuru olmuş olup, başvuru sayılarının yıllara göre dağılımı Grafik 2’de gösterilmiştir.

Bu yaş grubu için kronik hastalık varlığı ve kronik ilaç kullanım durumu ile reçete yazdırmak için yapılmış başvuru sayıları ise Grafik 3’de gösterilmiştir.

Tartışma

Yaşlandıkça kişilerin sağlık kuruluşlarına başvuru sayıları artmaktadır. Geriatrik popülasyonun artan başvuruları için gerekli planlamaların bu doğrultuda yapılması sağlık hizmetlerinin işleyişini bozmaması için uygun olacaktır. Mert’in çalışmasında da bu yaş grubunun acil servise başvuruları değerlendirilmiş olup, özellikle de kardiyak problemler hayati önem taşıdığı için bu başvuruları uygun olarak yorumlamışlardır. Çalışmamıza benzer şekilde geriatrik popülasyonun sağlık hizmetlerine başvuru sayılarının artışı gözlenmiş olup, diğer yaş gruplarının başvuru sayılarına göre oranının önemsenmesinin gerekliliği vurgulanmıştır.⁽⁴⁾

Çalışmamızda tüm başvuruların yaklaşık %30’lara varan oranını oluşturan geriatrik yaş grubu, Şensoy ve arkadaşlarının çalışmasının aksine bu yaş grubu için belirtilen oranın (%15,5) neredeyse iki katı olarak bulunmuştur.⁽⁵⁾ Akkoca ve arkadaşlarının geriatrik popülasyon için ilaç kullanım bilgi ve davranışlarını değerlendirdiği çalışmasında da hastayla iletişimin önemi vurgulanmıştır.⁽⁶⁾ İlaç kullanımı hakkında ilgili bilgilendirilmelerin etkin yapılabilmesi için, bu popülasyonun birinci basamak sağlık çalışanları ile daimi temasta olmaları önemlidir ve çalışmamızda görüldüğü üzere yıllara göre başvuru sayılarındaki belirgin artış bu durumu destekler niteliktedir, ancak bu durum aile hekimliği sistemi için kayıtlı nüfusun çok değişkenlik göstermediği aile hekimliği birimleri için geçerli olabilmektedir.

Çalışmamızda başvuru sayılarında sadece 2017 yılında bir düşüş gerçekleşmiş olup, bu durum bu dönem için kısa bir süre de olsa birimde aile hekimi bulunmamasından kaynaklanmaktadır. Aile hekiminin çeşitli nedenlerle birimde olmadığı dönemlerde, hem o birime kayıtlı hastalar için, hem de yerine hastalarına bakan diğer aile hekimi için ortaya çıkacak yoğunluktan dolayı sorunlar ortaya çıkmaktadır. Aile hekimliği sisteminin sekteye uğramaması için birimdeki aile hekimin sürekliliği önem arz etmektedir. Bu durumlarda öncelikleri olsa da en çok mağduriyet yaşayan grup 6 yaş altı çocuklar, gebeler, kronik hastalığı olanlar, engelliler ve tabii ki çalışmamızda ele aldığımız 65 yaş ve üstü grup olarak tanımlanan geriatrik popülasyondur.^(7,8)

Aile hekimliği sistemi için diğer ülkelerde duruma bakacak olursak; Dünya Sağlık Örgütü’ne göre 2000 yılında en iyi sağlık sistemine sahip olan ülke olan Fransa’nın aile hekimliği sistemi ve uzmanlık eğitim süreci Türkiye ile benzerlikler göstermekte olup, hekim sayısının fazlalığı, kayıtlı hasta sayısının uygunluğu ve çalışma koşullarının uygunluğu açısından daha önde, hekimlerin aylık gelirleri bakımından daha geride bulunmaktadır.^(9,10) Yaşlılarda periyodik sağlık muayenelerinin incelendiği Maç ve arkadaşlarının çalışmasında da çalışmamızdaki gibi tetkik yaptırmak için başvuru sayılarının yüksekliği belirtilmiş, ancak hekimlerinin bu tetkik isteme durumlarından uygunsuz olanların da sayıları yüksek olduğundan kısıtlama ya da tetkik istememe yoluna gidildiği gözlenmiştir.⁽¹¹⁾

Sonuç

Geriatrik yaş grubunun aile hekimliği polikliniğine başvuru sayıları ve başvuru nedenlerine baktığımızda ülkemiz için birinci basamak sağlık hizmetlerinin kullanımının iyi bir seviyede olduğunu söyleyebiliriz. Ancak reçete yazdırmak için gelen hasta sayısının ve tetkik yaptırmak için gelen hasta sayısının muayene için gelen sayıdan yüksek olması birinci basamak sağlık hizmetinin etkin kullanılmadığının, hatta suistimal edildiğinin göstergesi olarak değerlendirebiliriz. Bu yaş grubu için yaşam kalitesini yükseltmenin ve koruyucu sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesinin bir yolu da sağlık hizmetlerine ulaşılabilirliğin kolaylaştırılmasıdır. Bu hizmetlerin etkin kullanılmasının sağlanması için özellikle de birinci basamak sağlık hizmetlerinin öncelikle sunulduğu aile hekimliğinin sorumluluğu büyüktür.

1. Halil M, Cankurtaran M. Geriatrik hastaya yaklaşım. Turkiye Klinikleri J Med Sci 2008;28(6 Suppl 1):262-6.
2. Şahin S, Cankurtaran M. Geriatrik sendromlar. Ege Journal of Medicine 2010; 49 (3 Ek/Supplement): 31-7.
3. Savaş S, Akçiçek F. Comprehensive geriatric assessment.  Ege Journal of Medicine 2010; 49 (3 Supp.): 19-30.
4. Mert E. Use of emergency departments by elderly patients. Turkish Journal of Geriatrics 2006; 9(2): 70-4.
5. Şensoy N, Başak O, Gemalmaz A. Umurlu Aile Hekimliği Merkezi’nde aile hekimliği uygulaması ve hasta profili: Aile hekimliği alan eğitimi gereksinimini ne ölçüde karşılıyor? Kocatepe Tıp Dergisi 2009; 10(1): 56-49.
6. Akkoca AN, Soylu Özler G, Yengil E, Özler S, Demirkıran G. Geriatrik hastaların ilaç kullanım bilgi ve davranışlarının değerlendirilmesi. Smyrna Tıp Dergisi 2015; 3: 1-6.
7. Üstü Y, Uğurlu M, Eğici MT, Yıldırım O, Örnek M. Aile hekimliği uygulamasında güncel problemler ve çözüm yolları – I. Sağlığın Başkenti 2011;21:50-4.
8. Uğurlu M, Eğici MT, Yıldırım O, Örnek M, Üstü Y. Aile hekimliği uygulamasında güncel problemler ve çözüm yolları – 2. Ankara Med J 2012;12(1):4-10.
9. Baran Çeçem K, Üstü Y, Uğurlu M. Fransa’da aile hekimliği uygulaması ve eğitimi: Türkiye modelinin incelenmesi. Ankara Medical Journal 2015; 15(3):153-60.
10.  Starfield B, Shi L, Macinko J. Contribution of Primary Care to Health Systems and Health. Milbank Q 2005; 83(3): 457–502.
11. Maç Ç, Öztürk G, Aksu S, Demirbaş B, Toprak D. Geriatrik bireylerin periyodik sağlık muayenesi hakkında bilgi, tutum ve davranışları. Ankara Medical Journal 2019; 19(1): 9-1.