Giriş

Obezite vücuda besinlerle alınan enerjinin, harcanan enerjiden fazla olmasından kaynaklanan; vücut yağ kitlesinin, yağsız vücut kitlesine oranla artması ile açıklanan kronik bir hastalıktır. Tüm toplumlarda sıkça görülen ve epidemi halini alan önemli bir halk sağlığı sorunudur.⁽¹⁾ Günümüzde önlenebilir ölüm nedenleri arasında sigaradan sonra ikinci sıradadır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’ne göre, dünya genelinde 2016 yılında 1,9 milyar fazla kilolu ve 650 milyon obez yetişkin insanın olduğu tahmin edilmiştir.⁽²⁾ Ülkemizde de obezite sıklığı hem yetişkin hem de çocuk ve adolesanlarda giderek artmaktadır.^(3,4)

Obezitenin diğer bir tanımı ise kişinin sağlığını bozacak derecede aşırı vücut yağ oranına sahip olmasıdır.⁽⁵⁾ Vücut yağ miktarını ölçmek için çeşitli yöntemler günümüze kadar kullanılmıştır. Günümüzde kullanılan antropometrik ölçümlerin aksine daha standart, uygulayan kişiye göre değişmeyen ölçümler ve net verilere dayalı yöntemler kullanılmaktadır. Bu yöntemler; manyetik rezonans görüntüleme, dual enerji x-ray absorbsiyometri, döteryum oksit ve biyoelektrik empedans sayılabilir. Bu yöntemlerin aralarında birbirine karşı çeşitli üstünlükleri mevcuttur.⁽⁶⁾ Yağ dokusu bir hormonal ve immunolojik süreçte rol alan bir organ olarak kabul edilmektedir. Obezite derecesine bağlı olarak hücre sayısı, fenotipi ve dağılımı değişmekle beraber kronik enflamatuar süreçlere yol açmaktadır.⁽⁷⁾ 

Tam kan sayımı (hemogram) ucuz pratik ve kolay uygulanabilen bir testtir. Ortalama platelet volümü, nötrofil lenfosit oranı ve platelet lenfosit oranı gibi parametreler rutin tam kan sayımından kolayca elde edilebilecek parametrelerdir. Azalmış lenfosit sayısı ve artmış nötrofil sayısının ciddi sepsis, bakteriyemi, cerrahi stresle ilişkili olduğu ve bu nedenle nötrofil lenfosit oranı (NLR) değerinin enflamatuar süreçleri değerlendirmede kullanılabilecek bir yol olduğu bildirilmektedir.⁽⁸⁾ Benzer şekilde platelet lenfosit oranının başta aterosklerotik süreçler ve aterotrombozlar olmak üzere periferik arterlerin tıkayıcı süreçleri ve otoimun hastalıklar için sistemik enflamatuar süreçleri gösteren bir belirteç olabileceği bildirilmektedir.⁽⁹⁾  

Ortalama platelet hacmi plateletlerin büyüklüğünü gösteren bir parametredir. Bu parametrenin plateletlerin fonksiyonu ve aktivasyonu ile ilişkili olduğu gösterilmiştir. Yapılan güncel çalışmalar ortalama platelet hacmi (OPH) değerinin kronik enflamatuar süreçlerde bir belirteç olduğunu göstermektedir.⁽¹⁰⁾ Bu çalışmanın amacı obez bireylerde enflamasyon ile ilişkili olabileceği düşünülen bu parametreler ile vücut yağ yüzdesi arasındaki korelasyonun araştırılmasıdır.

Gereç ve yöntemler:

Kesitsel desende tasarlanan çalışmamız 183 hasta ile yürütülmüştür. Tüm katılımcılar Dr. Lütfi Kırdar Eğitim ve Araştırma Hastanesi Aile Hekimliği polikliniklerine 01.11.18-01.01.19 tarihleri arasında başvuran hastalar arasından rastgele olarak belirlenmiştir. Çalışmanın örneklemini hesaplamak amacıyla çalışmanın çıktısının nicel bir değişken olması nedeniyle öncelikle 30 hastadan oluşan bir ön çalışma yapılmıştır. Ön çalışmadan elde edilen ortalama ve standart sapma değerleri kullanılarak %5 hata payı %80 güç ile asgari örneklem büyüklüğü 160 olarak belirlenmiştir. Çalışma 183 katılımcı ile tamamlanmıştır.

Katılımcılar beden kitle indeksi (BKİ) dikkate alınarak iki gruba ayrıldılar (Beden kitle indeksi 30 kg/m2 ve üstü olan bireyler (n=93) ve beden kitle indeksi 24,99 kg/m2 altında olan bireyler (n=90).) On sekiz yaş altı bireyler, BKİ sınıflamasına göre kilolu sınıfında olanlar (BKİ değeri 25,0 kg/m2-29,99 kg/m2 arasında olanlar), sekonder obezitesi olanlar, immunsüpressif olan veya immunsupresif tedavi alan katılımcılar, herhangi bir kanser tanısı olanlar, böbrek yetmezliği olanlar, tanı konulmuş genetik hastalığı olanlar ve gebeler çalışma dışı tutulmuştur.

Çalışmaya dahil edilecek katılımcıların boy ve kiloları araştırmacı tarafından kalibre edilmiş bir elektronik tartı kullanılarak belirlenmiştir. Bu değerler dikkate alınarak katılımcıların beden kitle indeksi (BKİ= kg/m2) değerleri hesaplanmıştır. Katılımcıların OPH, platelet/lenfosit ve nötrofil/lenfosit oranları, lenfosit/platelet oranları son üç ay içinde kayıtlı laboratuvar verilerinden elde edilmiştir. Katılımcıların vücut yağ ölçümü ise 12/2017 tarihinde kalibrasyonu yapılmış olan Jawon Gaia 359 plus marka cihazla bioempedans yöntemi ile yapılmıştır. Vücut yağ yüzdesi değerleri Dünya Sağlık Örgütü’nün kadın ve erkekler için belirlediği kesme değerleri dikkate alınarak sınıflandırılmıştır. Erkekler için bu oranın %5 altında olması düşük, %5-%25 arası olması normal ve %25 ve üstü değerler yüksek olarak sınıflandırılmaktadır. Kadınlar için bu oranlar sırasıyla %10, %10-32 ve %32 ve üstüdür.^(11,12) 

Çalışma verileri SPSS 17.0 paket programı yardımıyla gerçekleştirilmiştir. Değişkenlerin normal dağılıma uygunluğu Kolmogorov-Smirnov testi ile incelenmiştir. Tanımlayıcı analizler sunulurken ortalama, standart sapma ve minimum-maksimum değerler kullanılmıştır. Ölçümsel verilerin birbirleri ile analizinde Spearman korelasyon testinden faydalanılmıştır. P değerinin 0,05’in altında olduğu değerler istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir. Çalışma protokolü 31.10.2018 tarihinde Sağlık Bilimleri Üniversitesi Kartal Dr. Lütfi Kırdar Eğitim ve Araştırma Hastanesi yerel etik kurulunca onaylanmıştır (Etik Kurul Karar No: 2018/514/140/16). Tüm katılımcıların gönüllü yazılı oluru alınmıştır.

Bulgular:

Çalışmaya toplam 183 katılımcı dahil edilmiştir. Katılımcıların büyük çoğunluğu kadın (%67,2, n=123) ve yaş ortalamaları 40,0±12 yıl idi. Obez grubun %67,7 (n=63) ve normal grubun % 66,7 (n=60)’si kadındı (p=0,877). Katılımcıların vücut yağ yüzdesi Dünya Sağlık Örgütü’nün sınıflamasına göre sınıflandırıldığında katılımcılar %6,0 (n=11) düşük, %23,5 (n=43) normal, %18,0 (n=33) yüksek ve %52,5 (n=96)’i çok yüksek vücut yağ yüzdesine sahipti. Katılımcıların her iki grup için değişik cinsiyete göre vücut yağ yüzdeleri Tablo 1’de verilmiştir.

Tüm grup, obez ve normal grup için OPH; nötrofil/lenfosit oranı; platelet/lenfosit oranı ile vücut kitle indeksi ve vücut yağ yüzdeleri arasındaki ilişkiler Tablo 2’de verilmiştir. Tablo izlendiğinde tüm grup ve normal grup ele alındığında BKİ’nin platelet/lenfosit oranı ile anlamlı zayıf pozitif yönde bir korelasyon gösterdiği görülmektedir. Diğer gruplarda anlamlı bir korelasyon gösterilememiştir.

Tartışma:

Bu çalışmada enflamatuar belirteç olarak kullanılabilen ve günlük pratikte kolay elde edilebilen NLO, PLO ve OPH değerlerinin obezite ile ilişkisi araştırılmıştır. Çalışmamızda NLO, PLO ve OPH’nın vücut yağ yüzdesi ile arasında anlamlı korelasyon saptanmamıştır. Tüm gruplar ele alındığında PLO ile BKİ arasında zayıf anlamlı korelasyon saptanmıştır. 

Çalışmamızda OPH ile vücut yağ yüzdesi ve BKİ arasında anlamlı bir korelasyon saptanmamıştır. Ben-zer şekilde Furuncuoğlu ve arkadaşlarının 223 kişi ile yürüttükleri çalışmada da MPV ile BKİ arasında anlamlı ilişki gösterilememiştir.⁽¹³⁾ Sadece obezlerin alındığı bir başka çalışmada MPV ile BKİ arasında anlamlı ilişki saptanmamıştır.⁽¹⁴⁾ Ancak literatürde MPV ve vücut yağ yüzdesi arasında ilişki gösteren çalışmalar da mevcuttur. Çin’de metabolik sendrom tanısı olan hastalar üzerinde yapılan bir çalışmada MPV ile BKİ arasında anlamalı ilişki saptanmıştır.⁽¹⁵⁾ Çalışmalar arasındaki farkın katılımcıların ek hastalık, diyet durumu, etnik kültürel farkı ve katılımcı sayısının farklı büyüklükte olmasından kaynaklanabileceğini düşünüyoruz.

Çalışmamızda NLO ile BKİ arasında anlamlı korelasyon saptanmamıştır. Güncel literatürde farklı sonuçlar mevcuttur. Koca ve arkadaşlarının fizik tedavi ve rehabilitasyon merkezinde 231 hasta üzerinde yapmış olduğu çalışmada da nötrofil lenfosit oranı ile BKİ arasında anlamlı ilişki saptanmıştır.⁽¹⁶⁾ Öte yandan literatürde NLO ile BKİ arasında anlamlı korelasyon saptayan çalışmalar da mevcuttur ancak bu çalışmalarda korelasyon yönü açısından tam bir tutarlılık yoktur.^(16-19) Sonuç olarak tüm literatür gözönüne alındığında NLO ile BKİ arasında farklı sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Ortaya çıkan bu farkın; hasta yaş ortalamaları, ek hastalık, tedavi altında olma, cinsiyet oranlarının farklı olması ve katılımcı evrenlerinin farklı büyüklükte olmasından kaynaklanabileceği düşünülmektedir.

Literatürde obez bireylerde NLO ile vücut yağ yüzdesi ilişkisi üzerine az sayıda çalışma bulunmaktadır. Çalışmamızda NLO ile vücut yağ yüzdesi arasında anlamlı korelasyon saptanmamıştır. Çalışmamızın aksine Syauqy ve arkadaşlarının yapmış olduğu ve 35 yaş üstü 26.016 kişinin katıldığı çalışmada NLO ile vücut yağ yüzdesi arasında anlamlı ilişki saptanmıştır.⁽²⁰⁾ Ancak literatürde böyle bir ilişki tespit etmeyen çalışmalar da mevcuttur.⁽¹⁹⁾ Literatürde obez bireylerde PLO ve BKİ arasındaki ilişki üzerine çeşitli çalışmalar bulunmaktadır. 

Çalışmamızda PLO ve BKİ arasında anlamlı korelasyon gösterilmiştir. Yapılan bazı çalışmalarda PLO ile BKİ arasında anlamlı ilişki saptanmamış iken, bazı çalışmalarda bir ilişki saptanmıştır.^(13,20) Literatürdeki bu farklı sonuçların ortaya çıkmasında; çalışma gruplarının farklı ek hastalıklarının olması yanı sıra, cinsiyet dağılımı ve hasta gruplarının yaş ortalamalarının farklı olmasının rol oynadığı düşünülmektedir.

Çalışmanın en önemli kısıtlılığı çalışmaya katılanların enflamasyon durumlarını etkileyebilecek sigara öyküsü, kronik hastalık vb özelliklerinin sorgulanmıyor olmasıdır. Bunun yanı sıra kesitsel dizaynı grupların kıyaslanması sırasında karıştırıcıların standartizasyonunu engellemiştir.

Literatürde PLO ile vücut yağ yüzdesi arasında çok az sayıda çalışma bulunmaktadır. Bizim çalışmamızda PLO ile vücut yağ yüzdesi arasında anlamlı korelasyon saptanmamıştır. Seul’de Aile Hekimliği merkezinde yapılan bir çalışmada PLO ile vücut yağ yüzdesi arasında anlamlı ilişki bulunmamıştır.⁽¹⁸⁾ Sonuç olarak hemogram sonucu ile elde edilen inflamatuar belirteçlerin BKİ ve vücut yağ yüzdesi ile korelasyon göstermedikleri, bu açıdan obezitenin tanı ve takibi için birinci basamakta etkin, verimli bir yöntem olmadığı düşünülmektedir.

1. Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği. 2018 Obezite Tanı Ve Tedavi Kılavuzu. 8.Baskı. Ankara, Miki Matbacılık. 2019;11-27.
2. World Health Organization. Obesity: Preventing and Managing the Global Epidemic. Report of a WHO Consultation. WHO Technical Report Series 894, Geneva, 2000.
3. World Health Organization. WHO fact sheet on overweight and obesity. http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs311/en/. adresinden 20.02.2019 tarihinde erişilmiştir.
4. Satman I, Omer B, Tutuncu Y, Kalaca S, Gedik S, Dinccag N, et al. Twelve-year trends in the prevalence and risk factors of diabetes and prediabetes in Turkish adults. Eur J Epidemiol 2013; 28(2):169–80.
5. Wadden T, Bray GA. Handbook of Obesity Treatment. 2 nd ed. Newyork. Guilford Pres. 2018.
6. Bodur S, Uğuz M. 11-15 yaş çocuklarda vücut yağ yüzdesinin beden kütle indeksi ve biyoelektriksel impedans analizi ile değerlendirilmesi. Genel Tıp Derg 2007;17(1):21-27.
7. Artemniak-Wojtowicz D, Kucharska AM, Pyrżak B. Obesity and chronic inflammation cross linking. Cent Eur J Immunol 2020;45(4):461-8. doi: 10.5114/ceji.2020.103418. PMID: 33658893; PMCID: PMC7882402
8. Suppiah A, Malde D, Arab T, Hamed M, Allgar V, Smith AM et al. The prognostic value of the neutrophil-lymphocyte ratio (NLR) in acute pancreatitis: identification of an optimal NLR. J Gastrointest Surg 2013; 17:675-81. 
9. Al-Osami MH, Awadh NI, Khalid KB. et al. Neutrophil/lymphocyte and platelet/lymphocyte ratios as potential markers of disease activity in patients with Ankylosing spondylitis: a case-control study. Adv Rheumatol 2020; 60:13.
10. Gunluoglu G, Yazar EE, Veske NS. et al. Mean platelet volume as an inflammation marker in active pulmonary tuberculosis. Multidiscip Respir Med 2014; 9:11. https://doi.org/10.1186/2049-6958-9-11
11. Ho-Pham LT, Campbell LV, Nguyen TV. More on body fat cutoff points. Mayo Clin Proc 2011;86(6):584. doi: 10.4065/mcp.2011.0097
12. World Health Organization (WHO).  Appropriate body-mass index for Asian populations and its implications for policy and intervention strategies. Lancet 2004; 363:157-63. 
13. Furuncuoğlu Y, Tulgar S, Dogan AN, Cakar S, Tulgar YK, Cakıroglu B. How obesity affects the neutrophil/lymphocyte and platelet/lymphocyte ratio, systemic immune-inflammatory index and platelet indices: a retrospective study. Eur Rev Med Pharmacol Sci 2016; 20: 1300-6.
14. Kutlucan A, Bulur S, Bulur S, Önder E, Aslantaş Y, Ekinözü İ. et al. The relationship between mean platelet volume with metabolic syndrome in obese individuals. Blood Coagul Fibrinolysis 2012;23(5):388-90.
15. Zhao F, Yan Z, Meng Z, Li X, Liu M, Ren X. Relationship between mean platelet volume and metabolic syndrome in Chinese patients. Scientific Reports 2018; 8:14574.
16. Koca TT. Does obesity cause chronic inflammation? The association between complete blood parameters with body mass index and fasting glucose. Pak J Med Sci 2017;33(1):65-9.
17. Yilmaz MA, Duran C, Basaran M. The mean platelet volume and neutrophil to lymphocyte ratio in obese and lean patients with polycystic ovary syndrome. J Endocrinol Invest 2016;39(1):45-53.
18. Yu J, Choi W, Lee H, Lee J. Relationship between inflammatory markers and visceral obesity in obese and overweight Korean adults. Medicine 2019; 98:9. (e14740)
19. Furutate R, Ishii T, Motegi T, Hattori K, Kusunoki Y, Gemma A et al. The Neutrophil to lymphocyte ratio is related to disease severity and exacerbation in patients with chronic obstructive pulmonary disease. Intern Med 2016;55(3):223-9.
20. Mazza MG, Tringali AGM, Rossetti A, Botti RE, Clerici M. Cross-sectional study of neutrophil-lymphocyte, platelet-lymphocyte and monocyte-lymphocyte ratios in mood disorders. Gen Hosp Psychiatry 2019;15:58:7-12.